เครื่องมือการเกษตรทั้งสองชนิดนี้สามารถพิจารณาในสองสามมิติ ได้แก่

-       ความแตกต่างของสภาพการเพาะปลูกและพันธุ์ข้าว

-       ความเชื่อเกี่ยวกับแม่โพสพ

-       ความเปลี่ยนแปลงในสภาพแวดล้อมและการเกษตร

การเลือกใช้เครื่องมือเกษตรกรรม

สำหรับชาวนาในภาคกลาง เครื่องมือสำคัญในอดีตที่ใช้เกี่ยวข้างคือ “เคียว” เพราะเป็นการเก็บเกี่ยวข้าวในบริเวณกว้าง แต่ในภาคใต้ ชาวนาเช่นในสงขลา พัทลุง ใช้วิธี “เก็บข้าว” เพราะภูมิประเทศมักเป็นที่ราบแคบ ๆ ปลูกข้าวได้ครั้งละไม่มาก ที่สำคัญพันธุ์ข้าวมีลำต้นสูงเพราะพื้นที่นาเป็นที่ลุ่มน้ำท่วมถึงในฤดูน้ำหลาก เมื่อรวงข้าวสุก ต้นข้าวที่สูงชะลูดจึงมักล้มราบลงกับพื้นและมักสุกไม่พร้อมกันทั้งแปลงนา หรือที่เรียกว่า “บิ้ง” การเก็บข้าวทีละรวงโดยใช้ “แกะ” เป็นวิธีที่สะดวกมากกว่า

ชาวนาที่ใช้แกะจะใส่แกะระหว่างนิ้วกลางกับนิ้วนาง ใช้นิ้วชี้กับนิ้วหัวแม่มือจับรวงข้าวทาบกับคมแกะแล้วตัดทีละรวง ใช้มืออีกข้างกำรวงข้าวที่ตัดแล้วมารวมกัน เมื่อเต็มกำมือแล้วจึงนำไปวางไว้ที่อื่น เพื่อผูกทำเป็นเลียงข้าวแล้วนำไปเก็บในเรินข้าวหรือลอมข้าวต่อไป สิ่งสำคัญอีกประการหนึ่งที่ทำให้ชาวนาภาคใต้ใช้ “การเก็บข้าว” เพราะความเชื่อ ชาวใต้ให้ความเคารพยกย่องแม่โพสพ และถือว่าข้าวเป็นของประเสริฐ การเก็บข้าวจึงต้องใช้ความระมัดระวังไม่ให้เมล็ดข้าวตกเรี่ยราด เพราะจะถือว่าเป็นบาปและแม่โพสพจะหนีไป การใช้ “แกะ” เก็บข้าวจึงเป็นวิธีที่ดี เพราะไม่ทำให้เมล็ดข้าวตกหล่นเสียหาย

ส่วนชาวนาเมืองไชยา สุราษฎร์ธานี ใช้เครื่องมือเก็บเกี่ยวข้าว “กรูด” หรือ “ตรูด” ในการเก็บเกี่ยวข้าวไชยาที่มีลำต้นสูงระดับอก ลำต้นอ่อน ทรงกอตั้ง จึงต้องใช้ไม้กดข้าวให้โน้มลงแล้วใช้กรูดเกี่ยว จะได้ฟ่อนข้าวที่เหมาะสมในการเก็บและนวด สามารถเกี่ยวข้าวในจำนวนที่มากในเวลาอันรวดเร็ว แต่จะการใช้ “แกะ” อยู่บ้างสำหรับการเก็บข้าวเหนียวตาล ซึ่งข้าวนาสวนชนิดข้าวเหนียว ชาวบ้านแบ่งพื้นที่เล็ก ๆ ปลูกไว้ในนา ข้าวเหนียวตาลนี้ใช้สำหรับทำขนม และจะมีขึ้นประปราย จึงใช้แกะเก็บทีละรวงได้สะดวกกว่า

กรูดจะไม่ผลิตเพื่อจำหน่ายทั่วไป โดยชาวนาจะแสวงหาวัตถุดิบ ทั้งไม้เนื้อแข็ง เช่น กิ่งไม้เสม็ด และใบมีด แล้วจึงไหว้วานช่างที่มีประสบการณ์ให้ช่วยสร้างสรรค์ การทำกรูดใช้เวลานาน เพราะต้องโกลนไม้ให้เป็นรูปร่างก่อนแล้วจึงทิ้งให้แห้ง เพื่อนำมาตกแต่งแกะสลักเพิ่มเติม รวมทั้งใส่คมมีด กรูดบางอันมีลวดลายกนกสวยงามบ่งบอกถึงฝีมือช่าง อีกทั้งยังเป็นการอวดประชันกันในยามลงแขกเกี่ยวข้าว โดยการทำกรูดจะไม่มีอามิสสิ้นจ้าง เป็นการช่วยเหลือกันในหมู่บ้านและเครือญาติ ชาวบ้านจึงมักตอบแทนกันโดยการช่วยเหลืองานต่าง ๆ ซึ่งกันและกัน เช่น ลงแขกเกี่ยวข้าว นวดข้าว ฝัดข้าว เป็นต้น

“เมื่อไม่ได้ใช้แกะและกรูด” : ความเปลี่ยนแปลงในวิถีการผลิต

สาเหตุสองสามประการที่ทำให้แกะและกรูดหมดความนิยม นั่นคือ

เดิมที แหล่งผลิตแกะที่มีชื่อเสียงของจังหวัดสงขลา คือ โรงตีเหล็กที่ตำบลบ่อยาง อำเภอเมือง และบ้านบ่อสระ อำเภอสิงหนคร ได้เลิกกิจการไปแล้ว ปัจจุบันชาวนานิยมใช้รถเกี่ยวข้าวกันมากขึ้น ทั้งสะดวก รวดเร็ว ทำให้มีผู้ใช้แกะเก็บข้าวน้อยลง

ส่วนในจังหวัดสุราษฎร์ธานี กรูดนั้นก็หมดความนิยมด้วยเช่นกัน เพราะเดิมทีช่างพื้นบ้านจะทำกรูดเพื่อไว้ใช้เอง แต่เมื่อชาวบ้านที่ไม่สามารถทำกรูดได้จึงหันไปใช้เคียวแทน นับวันเทคโนโลยีก้าวหน้า จึงเปลี่ยนมาใช้รถเกี่ยวข้าวเพื่อความสะดวก สาเหตุที่สำคัญการทำนาในพื้นที่อำเภอไชยาลดน้อยลงไปมาก เนื่องจากสภาพแวดล้อมและสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป ทุ่งไชยามีสภาพเป็นนาขาดน้ำ เพราะแม่น้ำลำคลองตื้นเขินและแคบลง นาข้าวจึงแปรเปลี่ยนเป็นสวนปาล์มแทน กรูดจึงไม่ได้เกี่ยวข้าว แต่ถูกเก็บไว้ในพิพิธภัณฑ์ ให้คนรุ่นหลังได้รู้จักและศึกษาต่อไป