ตั้งอยู่ที่อำเภอกันตัง จังหวัดตรัง สถานที่ดังกล่าวเป็นเรือนของพระยารัษฎานุประดิษฐ์มหิศรภักดี  ตั้งแต่มีการย้ายเมืองมายังกันตังเมื่อ พ.ศ. 2436 แต่ในช่วงทศวรรษ 2510-2530 เป็นระยะที่ไม่มีผู้อยู่อาศัย และมีการจัดตั้งเป็นพิพิธภัณฑ์โดยภาคส่วนต่าง ๆ ในระยะต่อมา

"เราทำข้อมูลก่อน จัดการหาคนอยู่ร่วมสมัยและคนอยู่ในบ้าน หนึ่งในนนั้นเป็นเครือญาติรุ่นหลานของท่านพระยารัษฎาฯ อีกกลุ่มเป็นบริวารในบ้าน รวมถึงคนภายนอกที่ทันเห็นพระยารัษฎาฯ เขาอายุ 70 ปีแล้วตอนที่เราไปสัมภาษณ์"

แกลอรี่ภาพผู้ว่าราชการจังหวัดตรังสมัยตั้งเมืองที่อำเภอกันตัง จากพระยารัษฎาฯ (พ.ศ. 2433-2444) ถึงพระยารัษฎานุประดิษฐ์ (สิน เทพหัสดินทร์) (พ.ศ. 2457-2459) และภาพถ่ายสถานที่สำคัญในกันตัง เช่น เทศบาลตำบลกันตัง ซึ่งหลายแห่งไม่มีให้เห็นแล้วในปัจจุบัน

“หุ่นจำลองพระยารัษฎาฯเป็นสื่อแทนความหมายถึงบุคคลที่มีคุณค่าต่อสังคมและบ้านเมือง บุคคลที่ควรเคารพยกย่องจดจำไว้เป็นแบบอย่าง”
เรื่องเล่าที่กล่าวถึงกรมพระยาดำรงราชานุภาพที่เคยถามพระยารัษฎาฯว่า “ทำอย่างไรจึงจะเป็นเจ้าเมืองที่ดี” คำตอบคือ “ต้องซดน้ำชาอยู่ที่จวน ซดเสร็จแล้วไปเที่ยวคุยกับราษฎร” นั่นคือ พยายามชี้ให้เห็นว่า เจ้าเมืองต้องอาศัยการไตร่ตรองและวางแผน และพูดคุยกับราษฎรในพื้นที่

“กระทะใบบัวเป็นสิ่งที่บ่งบอกจำนวนผู้อยู่อาศัย” ยุวมัคคุเทศก์ชี้ชวนให้ผู้ชมสังเกตสิ่งต่าง ๆ ในการนำเสนอ

โถงกลางชั้นบนจัดแสดงภาพถ่ายสายตระกูลของพระยารัษฎาฯ เหนือโต๊ะคล้ายแท่นเคารพ และภายในห้องเบียนเจง แสดงภาพของกิจกรรมของทายาทที่ทำคุณูปการไว้กับจังหวัดตรัง

ตั้งอยู่ที่อำเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี ในเขต “ชุมชนริมน้ำจันทบูร” ในเขตเทศบาลเมืองจันทบุรี ที่เคยเป็นศูนย์กลางสำคัญและย่านการค้าของคนไทย คนจีน และคนณวณ ในช่วงต้นรัตนโกสินทร์ 

•จากการขยายตัวของเส้นทางสัญจรทางบก ศูนย์กลางการค้าย้ายไปพื้นที่อื่น ส่งผลให้ย่านตลาดท่าหลวงซบเซาช่วง ทศวรรษ 2500
•เหตุการเพลิงไหม้ 2533 ส่งผลให้ชาวชุมชนบางส่วนย้ายออกไปในพื้นที่ถัดออกมา ตลาดน้ำพุ ตลาดวัดส่วนมะม่วงเป็นอาทิ

•2552-2554 การสนับสนุนจาก “พาณิชย์จังหวัดจันทบุรี” และการสนับสนุนทางวิชาการจากสถาบันอาศรมศิลป์ 

•การจัดกิจกรรมเพื่อกระตุ้นการมีส่วนร่วม การประกวดตั้งชื่อ ริมน้ำจันทบูร และสร้างสรรค์ตราสัญลักษณ์ที่มีดวงจันทร์และสายน้ำ คล้ายเลข “๕” สื่อถึงยุคสมัยรุ่งเรืองของพื้นที่

•การปรับปรุงบ้านขุนอนุสรสมบัติเป็น “บ้านเรียนรู้ของชุมชน” และกิจกรรมที่ดำเนินอย่างต่อเนื่องในการสืบค้นประวัติบ้านและความงามของสถาปัตยกรรม 

•พ.ศ. 2551 ครบร้อยปีชาตกาลของหลวงราชไมตรี “บิดาแห่งยางพาราภาคตะวันออก” 
•ชาวสวนยางพาราสร้างอนุสรณ์หลวงราชไมตรีไว้ที่ทางขึ้นน้ำตกพลิ้ว อันเป็นที่ชุมนุมสหกรณ์ชาวสวนยางจันทบุรี
•บ้านหลวงราชไมตรีเป็นสถานที่ถ่ายทอดเรื่องราวคุณความดีของหลวงราชไมตรี และซึมซับกับบรรยากาศภายในที่มีการปรับปรุงเป็นห้องพัก 12 ห้อง และส่วนจัดแสดงข้าวของที่บอกเล่าชุมชนและประวัติเจ้าของเรือน

•โรงครัวได้รับการปรับปรุงเป็นห้องพัก และใกล้กันนั้น กลายเป็นชานสำหรับการพักผ่อนและการรับประทานอาหาร 

•บรรยากาศของสถานที่เชื้อเชิญให้ผู้มาเยือนสัมผัสกับแม่น้ำจันทบูร

ใช้ภาพเก่า (สำเนา) ถ่ายทอดเรื่องราวของย่านท่าหลวง สถานที่สำคัญอย่างโบสถ์คริสต์ และการสัญจรทางน้ำ

เป็นห้องพักบนชั้น 2 ติดริมน้ำ เตียงเคยเป็นเครื่องเรือนของสมาชิกในครอบครัวของหลวงราชไมตรี 

•การปรับใช้พื้นที่ในอาคารเพื่อสอดคล้องกับประโยชน์ใช้สอยใหม่

•บันไดเวียนนำขึ้นไปสู่ระเบียงนอกอาคาร ที่สร้างเป็นพื้นที่รองรับกับแขกผู้มาเยือนได้ชมบรรยากาศริมน้ำ

•“โฮง” เป็นคำที่ท่านเจ้าอาวาสกล่าวถึง เช่น โฮงเติมบุญ อันหมายถึงสถานที่ถวายปัจจัย
•โฮงนิทศน์ครูบาเจ้าศรีวิชัย จึงเป็นทั้งสถานที่ของการสืบทอดมรดกความทรงจำสู่อนุชนรุ่นหลัง และยังเป็นบริเวณรองรับผู้คนจากโรงพยาบาลมาสักการะบูชา เพื่อเป็นกำลังใจให้กับผู้ป่วยและญาติ

เป็นห้องจัดแสดงเดียวที่มีภาพถ่ายต้นฉบับ ทั้งภาพถ่ายที่เคยอยู่หน้าศพครูบาศรีวิชัย และภาพบันทึกขบวนแห่ศพ

•เกิดจากการรวบรวมสิ่งพิมพ์และวัตถุบูชาเกี่ยวเนื่องกับครูบาศรีชัย
•สิ่งเหล่านี้สะท้อนศรัทธาของชาวล้านนาต่อครูบาฯ อย่างต่อเนื่องจากรุ่นสู่รุ่น 

•ภาพถ่ายที่สื่อถึงครูบาศรีวิชัยในอิริยาบถและเหตุการณ์ต่าง ๆ
•หนึ่งในนั่น แสดงภาพการห่มจีวรแบบภาคกลาง อันเป็นผลในการสอบอธิกรณ์ โดยปรากฏรูปพร้อมกับโยมอุปัฏฐาก ณ โรงเรียนแห่งหนึ่งในนางเลิ้ง กรุงเทพมหานคร

•แม้โฮงนิทัศน์ครูบาเจ้าศรีวิชัยไม่ใช่สถานที่เกี่ยวเนื่องโดยตรงกับครูบาฯ 

•แต่วัตถุข้าวของ จากรูปเคารพถึงรูปจำลอง จากภาพถ่ายสู่สิ่งพิมพ์ สิ่งเหล่านี้สะท้อนความหมายของพิพิธภัณฑ์บ้านจากชุดสิ่งสะสมในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง

(ในภาพ ห้องสืบปฏิทา ครูบาเจ้าศรีวิชัย จัดแสดงรูปเคารพครูบาฯ อันเป็นวัตถุสักการะที่เชื่อมโยงความศรัทธาจากอดีตสู่ปัจจุบัน)

•พื้นที่ส่วนหน้าจำลองกิจการค้าผ้า และการเย็บผ้า ของมารดาท่านเจ้าคุณสมเด็จฯ 

•ตู้กระจกนำเสนอสินค้า จักรเย็บผ้า และเครื่องมืออุปกรณ์จัดเรียงเพื่อเล่าเรื่องราวและมีข้อความบอกเล่าถึงบทบาทของลูกสาวในการฝึกฝนการเย็บปักถักร้อย

•ห้องครัวได้รับการปรับปรุงให้เป็นบริเวณในการถ่ายทอดบุคลิกภาพในช่วงท่าเจ้าคุณสมเด็จ

•สำรับอาหารและหยูกยาที่สะท้อนความพอเพียงและความสมถะในสมณเพศ

•ฉากตอนสำคัญอีกส่วนหนึ่งคือ ภาพจำลองปกหนังสือต่าง ๆ ที่ “ท่านเจ้าคุณสมเด็จฯ” ประพันธ์ 

•ผลงานจำนวนมากนี้ชี้ชวนให้ผู้ชมเห็นถึงความไฝ่รู้และความเพียร 

•ห้องขนาดเล็กบนชั้นสองของชาติภูมิสถานเพิ่มเติมเรื่องราวเกี่ยวกับคุณธรรมอันเป็นแบบอย่างให้ผู้ชม ได้แก่ กตัญญู ขอไม่เป็นปก ประหยัดเนื้อที่ เป็นต้น

•ส่วนกลางจัดแสดงวัตถุงานฝีมือที่ท่านเจ้าคุณสมเด็จฯ ประดิษฐ์ของเหลือใช้ให้กลับมาใช้งานอีกครั้ง 

•พ.ศ.2559 ท่านเจ้าคุณสมเด็จฯ ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็นสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์

•นิทรรศการชั้นบนไล่เรียงเรื่องราวตั้งแต่ พ.ศ.2448-2559 จนมาถึงภาพสุดท้าย “...ภาพพัดยศแสดงไว้ในตอนท้าย เพื่อให้ชาวบ้านที่มาแสดงความเคารพและบันทึกภาพไว้เป็นที่ระลึก”

•การพัฒนาบ้านหมอหวานให้เป็นพิพิธภัณฑ์ ให้ความสำคัญกับการอนุรักษ์อาคาร และปรับภาพลักษณ์ให้ต้อนรับผู้คน
•เช่น การใช้กรอบไม้และกระจกใส จัดแสดงขวดยาฝรั่ง เชื้อเชิญให้เข้ามาเยี่ยมเยือน และสร้างภาพแรกของสถานที่ปรุงยาและถ่ายทอดเรื่องราว

ขวดยาฝรั่งที่นำเข้าจากต่างประเทศสะท้อนการปรับตัวของหมอหวานเมื่อครั้งเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงทางการแพทย์ในสังคมไทย